Agent Jo stond op in de oorlog

DELEN:

Verhalen over de Tweede Wereldoorlog zijn zwart, wit en vaak grijs, zeker als het gaat over het optreden van de politie in die tijd. In een korte reeks beschrijft WEP enkele verzetsdaden van dienders. Een aantal hiervan zijn opgetekend door huidige politiemedewerkers.

Jo Onnekink sloeg op zijn verjaardag (4 juni) 1940 met de vuist op tafel. Het was tijd ‘iets’ te doen tegen de Duitse bezetter. De man van de Arnhemse Gemeentepolitie kwam met zijn zwager Dirk Grosman in actie, letterlijk. Samen met twee anderen startten ze verzetsbeweging Pugno Pro Patria (PPP). In de zomermaanden die volgden gingen de PPP samen met nog andere groepen, waardoor de Oranjewacht ontstond.
Voor de Oranjewacht dreigde groot gevaar toen Bernhard IJzerdraat – leider van verzetsgroep De Geuzen – werd opgepakt. Waarin school dat gevaar? In een boekje dat Bernhard bij zich had. Daarin stonden adressen van verzetsleden, waaronder Jo.
De Arnhemmer wist te ontsnappen. Hoewel hij onderdook en daarbij van het ene naar het andere schuiladres verhuisde, bleef de politiemedewerker actief bij de Ondergrondse. Zo verzamelde hij bijvoorbeeld allerlei informatie die interessant kon zijn voor de geallieerden.

Vlucht
De nazi’s plaatsten zijn naam op de landelijke opsporingslijst, maar Jo wist uit hun handen te blijven. Via België, Frakrijk, Zwitserland, Spanje en Portugal bereikte hij in juni 1943 Engeland. Ondertussen pakte de Sicherheitsdienst (SD) zijn familie op. Het idee daarachter was dat Jo zich vanzelf zou melden als hij hoorde dat zijn vrouw, kinderen, ouders en broer waren gearresteerd. Onnekinks familie kwam als gijzelaars in Kamp Vught terecht en in ruim vier maanden gevangenschap beleefden ze daar verschrikkelijke dingen.
De hoop van de bezetter dat Jo zich vrijwillig zou overgeven, bleek ijdel. Zij wist niet dat de gezochte op dat moment dus al in Engeland zat. Ingedeeld bij de Prinses Irene Brigade bereidde Jo de terugkeer van de Nederlandse regering voor.
In de tweede helft van 1944 werd zuidelijk Nederland bevrijd. Jo en zijn gezin konden elkaar in april 1945 weer in de armen sluiten. Het blauwe hart van de Arnhemse diender bleef kloppen en daarom verzocht hij om als sergeant overgeplaatst te worden naar de Netherlands War Crimes Commission, gelegen in het Duitse Bad Oeynhausen. Een jaar lang speurde de man naar niet-Nederlandse oorlogsmisdadigers, om ze aan zijn geboorteland te kunnen uitleveren. Tegelijkertijd hield hij zich ook bezig met de zuivering van het Arnhemse politiekorps. In het verlengde daarvan werd hij in 1946 opsporingsambtenaar voor de Politieke Rechercheafdeling (PRA) bij de Gemeentepolitie in zijn Gelderse woonplaats.
Jo Onnekink overleed op 22 maart 1981 in Arnhem. Hij werd 71.

Een uitgebreidere versie van dit verhaal is onder meer te vinden op de sites tracesofwar.nl en vrijheid.scouting.nl. Die laatste site vormt onderdeel van Scouts in de oorlog, een verzameling verhalen als eerbetoon aan (oud) scouts die zich ingezet hebben voor onze vrijheid en hulp aan de medemens die slachtoffer werd van oorlogsgeweld. Jo Onnekink was actief bij scoutinggroep de Veluwsche Verkenners.
Stichting Waardering Erkenning Politie (WEP) publiceert in de dagen naar 4 en 5 mei een aantal van dit soort oorlogsverhalen over dienders.

Foto’s: Vrijheid in Herdenken/vrijheid.scouting.nl/tracesofwar.nl.